WAT ZEGT DE WETENSCHAP?

Er is uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gedaan naar rood licht en nog meer onderzoek is onderweg. Nu al is duidelijk dat het licht een flinke bijdrage kan leveren aan je gezondheid.

Al in 2019 waren er ruim 5000 wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar rood en bijna infrarood licht. Dat aantal neem alleen maar toe nu steeds duidelijker wordt dat naast voedende voeding, sport en suppletie het licht een van de meest interessante en efficiënte bio-hacks is die je kunt doen.

De Amerikaanse rood-lichtexpert Ari Whitten somt op: meer collageen, dus minder rimpels en cellulitis, betere sportieve prestaties en sneller spierherstel, een soepeler verloop van wondgenezing en herstel van botbreuken, betere vetverbranding, stimulering van haargroei, grotere insulinegevoeligheid, verbeterde immuniteit, afname van schildklierproblemen, minder gewrichtspijnen en ontstekingen, een betere gen-expressie en verbetering bij auto-immuunziekten, vult Harvard-professor Michael Hamblin aan. 

Healthy aging dankzij rood licht
‘Wat de grote ontdekking is van de afgelopen jaren, is dat je twee vormen van melatonine hebt’, zegt gezondheidsjournalist Pim Christiaans. Hij wijst daarbij op belangrijke nieuwe kennis die laat zien dat in aanvulling op de melatonine die we kennen van de slaap (geproduceerd in de pijnappelklier) er vele malen meer melatonine wordt aangemaakt in alle cellen van ons lichaam. Lees verder

Sunsbest rood licht

DRIE AUTEURS OVER DE WETENSCHAP ACHTER ROOD-LICHTTHERAPIE 

Over rood-lichttherapie zijn op basis van wetenschappelijk onderzoek meerdere boeken geschreven. Uit drie ervan lichten we enkele opvallende citaten. 

– Ari Whitten – The Ultimate Guide to Red Light Therapy (2018)
– Mark Sloan – Red Light Therapy – Miracle Medicine (2018, second edition)
– Stephanie Hallett – Healing with Red Light Therapy (2020)

Ari Whitten – The Ultimate Guide to Red Light Therapy (2018)

Amerikaans biohacker Ari Whitten citeert in zijn boek uit onderzoek van Harvard-professor Michael Hamblin, PhD, waaruit blijkt dat therapie met rood en nabij-infrarood licht de tekenen van huidschade vermindert en DNA-schade 77 en veroudering door UV-stralen beperkt. Ook versnelt de wondgenezing door het verbeteren van het herstel van huidweefsel en de groei van huidcellen.

In het wetenschappelijke tijdschrift Seminars in Cutaneous Medicine and Surgery is in 2013 te lezen over onderzoek dat tientallen onderzoeken samenvat. Met als conclusie dat therapie met rood en nabij-infrarood licht de tekenen van veroudering kan verminderen.

Versnelde wondgenezing met rood- en nabij-infraroodlichttherapie
Schrijft Whitten: Rood- en nabij-infraroodlichttherapie zijn fantastisch voor wondgenezing. Dat was een van de oorspronkelijke bevindingen van het NASA-onderzoek dat roodlichttherapie echt op de kaart zette. Het is zelfs gebleken dat rood- en nabij-infraroodlichttherapie 20% sneller en met minder littekens helpt wonden te sluiten, zelfs het soort wonden dat niet snel heelt. Ook is het bewezen dat rood- en nabij-infraroodlichttherapie de verschijning van gezichtslittekens vermindert.

Rood licht verhoogt ook de bloedsomloop en de vorming van nieuwe haarvaten in de huid.Een betere bloedcirculatie en de vorming van nieuwe haarvaten zorgen ervoor dat het gewonde gebied meer zuurstof en voedingsstoffen ontvangt die het nodig heeft om het genezingsproces op gang te brengen en te houden. Rood en infraroodlicht bereikt dit op verschillende manieren, namelijk het opruimen van dode en beschadigde huidcellen, het verhogen van ATP in huidcellen, waardoor cellen meer energie krijgen om zichzelf te genezen, verhoging van de productie van fibroblasten het verhogen van de bloedstroom, waardoor de wond meer zuurstof en voedingsstoffen krijgt die nodig zijn voor herstel, het stimuleren van de productie van collageen, de gezondheid van de extracellulaire matrix, het stimuleren van de lymfeactiviteit en het stimuleren van de vorming van nieuw bindweefsel en bloedvaten op het oppervlak van de wond.

Verhoogde botgenezing met rood- en nabij-infraroodlichttherapie
Uit onderzoek bij dieren en mensen blijkt dat therapie met rood en nabij-infrarood licht enorm helpt bij het genezen van breuken, breuken en botdefecten. Bij gebroken botten wordt de ATP-productie onderbroken en beginnen cellen af te sterven door gebrek aan energie. Van rood en nabij-infraroodlicht is aangetoond:

Stimuleert de energieproductie in de botcellen

Verhoogt de botgroeifactoren

Verbetert de vorming van bloedvaten en de bloedstroom naar het beschadigde gebied

– Beperkt ontstekingen

Verbetert de hechting en productie van collageen en procollageen en stimuleert de groei van botcellen, die het botherstelproces versnellen

Over het geheel genomen vertoont bot dat is beschenen met nabij-infrarode golflengten een verhoogde botvorming en afzetting van collageen. Rood- en nabij-infraroodlichttherapie wordt populair in sporten waar breuken, verstuikingen en breuken vaak voorkomen – van paardenraces tot voetbal.

Verbeter de gezondheid van de gewrichten en bestrijd artritis met roodlichttherapie Onderzoeken tonen aan dat therapie met rood en nabij-infraroodlicht mensen met artrose [artritis kan tot artrose leiden] kan helpen. Het doet dit via vier mechanismen:

Pijn verminderen

Beperken van ontstekingen (afname van pro-inflammatoire cytokines) en verhogen van ontstekingsremmende cytokines)

Vergroten van de circulatie naar het gebied

Stimuleren van wondgenezing en cellulaire herstelmechanismen in het beschadigde gewricht

Dit is wat Michael Hamblin, PhD, schreef in zijn overzicht uit 2013 van de wetenschappelijke literatuur over dit rood-lichttherapie, ook LLLT genoemd, Low-level laser therapy: LLLT wordt al jaren klinisch gebruikt bij artrose, maar wordt nog steeds als controversieel beschouwd. Hoewel een Cochrane-review gemengde en tegenstrijdige resultaten rapporteerde, concludeerde een daaropvolgende analyse, uitgevoerd door Bjordal en collega’s, dat de conclusie van de Cochrane-review noch robuust, noch valide was. Verdere gevoeligheidsanalyses met opname van valide onderzoeken die niet waren meegenomen, eenontbrekende follow-up en ontbrekende subgroepanalyses brachten consistente en zeer significante resultaten aan het licht ten gunste van actieve LLLT voor artrose.

Kortom, hoewel sommige gepubliceerde onderzoeken kennelijk geen positieve resultaten opleverden, bleek uit een meer gedetailleerd overzicht van het onderzoek dat roodlichttherapie flinke voordelen heeft bij artrose. Voordelen als minder ontstekingen te verminderen, pijnbestrijding te bestrijden en de groei van bindweefsel.

Verbeter de gezondheid van het hart met roodlichttherapie
Tot nu toe zijn er alleen dierstudies gedaan naar de voordelen van roodlichttherapie voor de gezondheid van het hart en hartherstel na hartproblemen en operaties. In een recente systematische review (2017) van de wetenschappelijke literatuur beschrijven wetenschappers dat dierstudies consequent positieve effecten aantonen van roodlichttherapie, dat de infarctgrootte (de grootte van het beschadigde gebied bij hartaanvallen) tot 76% vermindert, waardoor ontstekingen en littekens afnemen en het weefsel versneld herstelt.

In onderzoeken naar hartweefsel werkt therapie met rood en nabij-infrarood licht via meerdere moleculaire routes, waaronder modulatie van inflammatoire cytokines, signaalmoleculen, transcriptiefactoren, enzymen en antioxidanten. Andere onderzoeken noteerden tal van voordelen voor de hartfunctie opgemerkt.

Verminder pijn met roodlichttherapie
Roodlichttherapie is opmerkelijk effectief gebleken bij het verminderen van gewrichtspijn invrijwel alle delen van het lichaam. [Whitten somt een aantal van de routes op waarlangs het licht zijn helende werk doet, zoals] veranderingen in opioïdereceptoren in het weefsel, veranderingen in substantie P en interferentie met zenuwtransmissie en pijnsensatie. Het is goed om op te merken dat er verschillende soorten pijn zijn die door verschillende dingen worden veroorzaakt. Rood/NIR-lichttherapie werkt vrijwel zeker niet even goed voor alle soorten pijn, ongeacht de locatie en oorzaak van de pijn. Om die reden hebben niet alle onderzoeken naar verschillende soorten pijn voordelen opgeleverd.

In het meest recente overzicht van de wetenschappelijke literatuur uit 2014 noteerde:

“Studies hebben aangetoond dat LLLT positieve effecten kan hebben op de symptomologie geassocieerd met chronische pijn; deze bevinding is echter niet universeel. Een meta-analyse waarbij gebruik is gemaakt van effectgroottes uit 22 artikelen over LLLT en pijn van Fulop et al. (2010) lieten een totale effectgrootte van 0,84 zien. ‘Dit is te geclassificeren als een grote effectgrootte en suggereert een sterke aanwijzing LLLT te gebruiken om chronische pijn te verminderen.’

Dit is een aantal aandoeningen waarbij gebleken is dat rood en NIR-licht effectief is:

Chronische nekpijn

Kniepijn

Fibromyalgie

Lage rugpijn

Chronische pijn in de elleboog, pols en vingers

Chronische gewrichtsaandoeningen

Sacro-iliacale gewrichtspijn

Chronische tandpijn

Artrosepijn

Tendinitis en myofasciale pijn

Dus hoewel niet elk onderzoek voordelen voor elk type pijn heeft aangetoond, suggereert de overweldigende hoeveelheid bewijsmateriaal dat rood en NIR-licht op zijn minst in enige mate nuttig kan zijn bij de meeste soorten pijn.

In een recente systematische review concludeerden onderzoekers dat therapie met rood licht gunstig is gebleken voor veel mensen die aan pijn lijden, ongeacht de aandoening die de pijn veroorzaakt.

Verbeter spiergroei, kracht, uithoudingsvermogen en herstel met roodlichttherapie
De sportgeneeskunde zal baat hebben bij PBM [fotobiomodulatie] omdat zowel professionele als amateuratleten beter kunnen herstellen van intensieve training – ook helpt het proces bij trainingsregimes. In de nabije toekomst moeten sportagentschappen leren omgaan met ‘laserdoping’ door dit op zijn minst openlijk te bespreken, omdat de eerdergenoemde gunstige effecten en de pre-conditionering die wordt bereikt door laser- en LED-bestraling de atletische prestaties sterk zullen verbeteren. — Michael Hamblin, PhD.

Rood/NIR-licht bij inspanning is een krachtige combinatie. Rood/NIR-licht helpt u niet alleen sneller te herstellen, het lijkt ook alles te versterken wat er tijdens het sporten gebeurt: verhoogde spiergroei, vetverlies, prestaties, kracht en uithoudingsvermogen. Onderzoek toont aan dat zowel rood- als nabij-infraroodlichttherapie spierweefsel krachtig kan herstellen en mensen kan helpen beter te presteren. Het helpt het lichaam ook meer voordelen te halen uit lichaamsbeweging, zowel in termen van spiergroei als vetverlies.

Er is ook onderzoek (zij het uit dierstudies) dat aantoont dat rood en nabij-infraroodlicht spierverlies kan helpen voorkomen dat optreedt bij veroudering. Spierweefsel heeft meer mitochondriën dan vrijwel elk ander weefsel of orgaan in het menselijk lichaam. Het reageert dus bijzonder goed op roodlichttherapie. De spieren zitten boordevol mitochondriën, omdat ATP [lichaamsenergoe] nodig is voor elke spiertrekking en -beweging, hoe onbeduidend ook.

Door hun effect op de ATP-productie en cellulaire genezingsmechanismen helpt rood/NIR-licht individuen sneller te herstellen van zware inspanning en weerstandsoefeningen, en helpt het zelfs spiervermoeidheid tijdens het sporten te voorkomen. 324 Studies leveren bewijs dat therapie met rood en nabij-infrarood licht op krachtige wijze spiervermoeidheid helpt voorkomen, de spierkracht en het uithoudingsvermogen verbetert, de vetverliesreacties door inspanning verhoogt, de spiergroeireacties door inspanning verhoogt en een sneller herstel bevordert. Niet gek voor een eenvoudige behandeling van slechts enkele minuten, toch?

Bekijk de bronnen bij dit artikel

Mark Sloan Red Light Therapy – Miracle Medicine (2018, 2e editie)


In de conclusie van zijn boek kopt Mark Sloan: Paradigmaverschuiving – van medicijnen en operaties naar voedsel en LICHT. Waaronder hij noteert: Als je een arts bezoekt, loop je het risico dat je wordt gediagnosticeerd met een of meer van de meer dan 30.000 ‘officieel’ geclassificeerde ziekten. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en ook het publiek zijn al tientallen jaren geconditioneerd dat er tienduizenden ziekten bestaan. Voor farmaceutische fabrikanten betekent de uitvinding van elke nieuwe ziekte extra inkomsten uit ten minste één nieuw product. Hoe meer ziekten er beweerd worden, hoe meer winst er gemaakt kan worden. Zoals Buckminster Fuller ooit schreef: ‘De waarheid is altijd mooi en eenvoudig’ – en de waarheid is dat er maar één ziekte bestaat: een slecht functionerende cel.

Een slecht functionerende cel
De belangrijkste reden waarom op medicijnen en chirurgische ingrepen zo’n kolossale mislukking zijn geweest, is natuurlijk dat het niet door een gebrek aan gif of scalpels is dat cellen slecht gaan functioneren. De moderne wetenschap heeft vastgesteld dat het ontstaan van ziekten in het lichaam bijna universeel het gevolg is van een verstoring van het cellulaire metabolisme. Een cel die niet in staat is voedsel efficiënt om te zetten in energie is misschien wel de meest nauwkeurige definitie van een ongezonde cel. Wanneer een groot aantal cellen in het lichaam niet voldoende energie genereert, in de vorm van adenosinetrifosfaat (ATP) [lichaamsenergie], dan is het organisme als geheel ongezond. Deze afname van de energieproductie is de voornaamste oorzaak van de klachten die de patiënt ervaart. Deze symptomen zijn doorgaans de reden dat mensen hun arts bezoeken, die vervolgens de diagnose dat er sprake is van een specifieke ziekte en dan specifieke medicijnen of operaties voorschrijft. Hoewel de symptomatische verlichting die sommige medicijnen en operaties bieden op de korte termijn voordelen oplevert voor patiënten, wordt de oorzaak van het probleem op de lange termijn alleen maar verergerd door deze interventies.

Omgekeerd, wanneer je de dingen vermijdt die cellulaire metabolische processen vergiftigen (zoals toxines en verwondingen), en het lichaam blootstelt aan factoren die essentieel zijn voor een efficiënt metabolisme (voedingsstoffen en licht), dan genezen slecht functionerende cellen, verdwijnen de symptomen en wordt de gezondheid door het hele lichaam heen hersteld.

De rood-lichtrevolutie
Tot nu toe hebben meer dan 50.000 wetenschappelijke onderzoeken aangetoond dat rood en nabij-infrarood licht in staat is om op een effectieve manier kan zorgen voor herstel en een verbeterde functie van vrijwel elke cel of weefsel in het lichaam. Volgens het onderzoek kunnen letterlijk tientallen ziekten en aandoeningen effectief worden behandeld met rood licht. Aangezien rood licht een antioxidant is en een niet-weefselspecifieke genezingsversneller, is de realiteit dat er waarschijnlijk geen kwalen zijn die niet kunnen worden opgelost of op zijn minst aanzienlijk kunnen worden verbeterd met behulp van rood en nabij-infrarood licht. Bovendien is er in de wetenschappelijke literatuur tot nu toe geen enkele negatieve bijwerking gerapporteerd.

Wat we nu weten is dat enzymen in cellen licht absorberen in de rode en nabij-infrarode delen van het lichtspectrum en dat wanneer ze dat doen het cellulaire metabolisme verbetert. Deze verbetering van de energieproductie stelt het lichaam in staat alle vitale functies te vervullen die het nodig heeft, niet alleen om te overleven, maar ook om optimaal te functioneren en te presteren. Daarmee is gezondheid wat het altijd is geweest, een kwestie van energie.

Geen enkel medicijn ter wereld heeft het trackrecord van roodlichttherapie wat betreft veiligheid en werkzaamheid. Zonder het feit dat apparaten met rood licht niet duur zijn en tientallen jaren kunnen meegaan, zou de farmaceutische industrie de therapie met rood licht de beste behandeling noemen die ooit is ontdekt. Als je fotonen van rood licht in een pil zou kunnen stoppen, zou het ongetwijfeld een blockbuster-medicijn zijn geweest ter waarde van een miljard dollar. Maar artsen zullen je dat waarschijnlijk nooit vertellen, tenzij ze een duur apparaat voor roodlichttherapie hebben, waar je ze tegen betaling gebruik van kan maken. Daarom heb ik dit boek geschreven. LED-technologie heeft roodlichttherapie goedkoop en voor vrijwel iedereen beschikbaar gemaakt binnen het comfort van je eigen huis.

De solariums die door de oude Egyptenaren voor genezing werden ingezet, hebben niet alleen de ontberingen van de moderne wetenschap overleefd, maar zijn er ook door in het gelijk gesteld. De precieze fysiologische mechanismen van rood licht op het organisme zijn in dit boek tot in detail ontdekt en gepresenteerd. De laatste grens in het roodlichtonderzoek is bereikt. Zodra de roodlichtrevolutie de aarde heeft overspoeld, zullen alle giftige en ineffectieve medicijnen die op haar pad komen worden vervangen, en zal rood licht worden uitgeroepen tot als een van de veiligste en meest wonderbaarlijke medicijnen ooit ontdekt.

Onder de kop ‘De wetenschap’ schrijft Sloan in zijn boek: In 1904 werden twee invloedrijke delen over lichttherapie gepubliceerd: ‘Light energy, its physics, physiological action and therapeutic applications van Margaret A. Cleaves en Elements of general radio-therapy for practitioners door Leopold Freund. Alle drie [eerder noemt hij ook Light Therapeutics van John Harvey Kellog] bovengenoemde boeken zijn gratis online te vinden. In de decennia die volgden vervaagde de belangstelling voor de geneeskrachtige effecten van licht en werd deze vervangen door moderne medicatie en chirurgische behandelingen. Dat wil zeggen, tot de uitvinding van de laser.

Verschil rood en bijna-infrarood
De fysiologische effecten van rood en nabij-infrarood licht in het lichaam treden op vergelijkbare manieren op. Voor therapeutische toepassingen is het belangrijkste verschil tussen de twee dat nabij-infraroodlicht dieper in het lichaam doordringt dan rood licht […].Terwijl rood licht vaak wordt gebruikt voor oppervlakkige toepassingen zoals huidbehandelingen, bijvoorbeeld acne, kan nabij-infraroodlicht worden gebruikt voor zowel de huid als om weefsels dieper in het lichaam te bereiken. […] nabij-infraroodstraling dringt dieper door in lichaamsweefsels dan rood licht.

[…]

Russische wetenschappers waren begin twintigste eeuw de eersten die de gezondheidseffecten van rood licht wetenschappelijk onderzochten en documenteerden. Pas rond het jaar 2000 zagen we een explosie van belangstelling voor roodlichtonderzoek in westerse landen als de Verenigde Staten. En sindsdien is de hoeveelheid publicatieactiviteit over dit onderwerp bijna exponentieel toegenomen. Tot nu toe zijn er meer dan 50.000 artikelen gepubliceerd over therapieën met rood en nabij-infraroodlicht. […] Van de meer dan 50.000 onderzoeken die tot nu toe over roodlichttherapie zijn gepubliceerd, zijn geen nadelige bijwerkingen gemeld. […] De enige voedingsstof die essentieel is voor een efficiënte energieproductie die niet via de voeding kan worden verkregen, is rood licht.

[…]

Werkzaamheden rood-lichttherapie
Belangrijk om te begrijpen over het cellulaire metabolisme is dat elke stap van het proces begeleid wordt door een specifiek enzym. Een zo’n enzym heet cytochroom c-oxidase, dat in 1926 werd ontdekt door dr. Otto Warburg, die voor zijn ontdekking een Nobelprijs ontving. […] Dr. Warburg ontdekte dat door cytochroom c-oxidase te remmen een gezonde cel in een kankercel kan worden veranderd – een bevinding die door een aantal recente experimenten is gevalideerd.

[…]

Cytochroom-c-oxidase is uniek omdat het licht absorbeert, specifiek binnen de rode en nabij-infrarode delen van het spectrum. Rood en nabij-infrarood licht bevrijden dus niet alleen het cytochroom-c-oxidase-enzym van de remming door stikstofmonoxide, het geeft dit enzym ook direct energie, waardoor de activiteit ervan wordt vergroot. Het resultaat is een verbeterd cellulair metabolisme met de volgende gunstige fysiologische effecten, die voortkomen uit verhoogde metabolische activiteit:

Verhoogde energieproductie (ATP)

Verhoogde cellulaire oxygenatie

Verhoogde bloedstroom in het lichaam

Verhoogde CO2-productie

Minder stresshormonen

Verlaagd melkzuur

Minder ontstekingen

Minder vrije radicalen

Het is deze cascade van gunstige fysiologische eigenschappen die verantwoordelijk kan zijn voor de meeste, zo niet alle, brede gunstige effecten van nabij-infrarood- en roodlichttherapieën.

Samenvatting: Rood en nabij-infrarood licht dringen diep door in lichaamsweefsels, waar ze hun genezende effecten overbrengen door de productie van mitochondriale energie te verbeteren.

[…]

Sinds de publicatie van dit boek heb ik een aantal bijzondere getuigenissen ontvangen van mensen die ongelooflijke resultaten hebben geboekt met rood-lichttherapie. De meeste van deze mensen hadden verschillende reguliere en alternatieve behandelingen zonder succes geprobeerd. Keer op keer is roodlichttherapie succesvol geweest waar andere behandelingen hebben gefaald.

Bekijk de bronnen bij dit artikel

Stephanie Hallett – Healing with red ligt therapy (2020)

Hallet schrijft onder het kopje Lichttherapie en stamcellen: Opmerkelijk genoeg kunnen rood en nabij-infrarood licht niet alleen onze gezonde, actieve cellen stimuleren, maar ook onze stamcellen. Dit is belangrijk omdat stamcellen het vermogen hebben om veel verschillendesoorten cellen te worden en ons lichaam te helpen wanneer die dat nodig heeft. Volgens dr. Hamblin van de Harvard Universiteit kan PBM de mitochondriën van stamcellen een impuls geven. Dat moedigt hen aan om uit hun niches te komen in ons beenmerg [beenmergholtes], onze organen en elders in het lichaam om naar zuurstof te gaan zoeken. Zodra ze uit hun niche komen, worden ze blootgesteld aan de signalen die worden afgegeven door weefsels die de stamcellen nodig hebben, zegt dr. Hamblin. Wanneer weefsels beschadigd zijn, hopen ze zichzelf te herstellen door stamcellen aan te trekken. Die stamcellen proberen de plaats van de schade te bereiken, maar het helpt zeker om ze uit hun niches te halen. Dus door rood en nabij-infrarood licht op ons lichaam te laten schijnen, geven we onszelf de kans om de stamcellen te activeren die ons kunnen genezen.

Hallet stelt een vraag en beantwoordt die, in hoofdstuk 2 van haar boek: Oké, is er bewijs om alle beweringen te ondersteunen? Het korte antwoord: ja! Er zijn meer dan 4.000 PBM-laboratoriumonderzoeken uitgevoerd, evenals ongeveer 700 klinische onderzoeken. In totaal zijn er ruim 6.000 artikelen over dit onderwerp gepubliceerd – bijna 500 alleen al in 2018, wat wijst op een toenemende belangstelling voor deze behandeling.

Terugkijkend op de afgelopen tien jaar kunnen we wijzen op een aantal bijzonder belangrijke artikelen. In 2006 werd in het tijdschrift Nature een belangrijk rapport gepubliceerd, waarin de nadruk werd gelegd op het vermogen van nabij-infraroodlicht om stikstofmonoxide uit cytochroom c-oxidase te verwijderen, waardoor gestresste cellen terugkeren naar hun normale, gezonde functie. Het rapport noteerde op dat elke oplossing voor de overmatige binding van stikstofmonoxide het risico op zowel kanker als degeneratieve ziekten zou kunnen verlagen, omdat het zieke cellen zou aanmoedigen om af te sterven en gezonde cellen te verjongen. Het jaar daarop publiceerde de Journal of Rheumatology een overzicht van onderzoek naar de behandeling van chronische nekpijn en ontdekte het dat LLLT-therapie effectief de pijn verminderde en het functioneren op de middellange termijn verbeterde bij acute en chronische aandoeningen. In 2009 publiceerde The Lancet een soortgelijk overzicht van onderzoek naar PBM voor nekpijn en kwam met soortgelijke resultaten: de behandeling werkt onmiddellijk bij patiënten met acute nekpijn, en tot 22 weken na de behandeling bij mensen met chronische nekpijn.

Deze lijst is nog langer: onderzoeken en recensies zijn gepubliceerd in tijdschriften als de Journal of Applied Oral Science, de British Journal of Sports Medicine en een groot aantal tijdschriften over lasertherapie over de hele wereld. De PBM-gemeenschap werkt nog steeds aan grotere, gerandomiseerde hoog-kwalitatieve klinische onderzoeken, vooral onderzoeken die worden uitgevoerd op Amerikaanse patiënten in Amerikaanse ziekenhuizen en die worden gepubliceerd in grote medische tijdschriften – er is geld voor nodig, maar het gebeurt.

Pijn en rood licht
Over pijn schrijft Hallett in haar inleiding bij hoofdstuk 3: Als er iets is waar
voor PBM-therapie het meest wordt ingezet en waarom het bekend staat, dan is het wel pijnverlichting. Er zijn tientallen door de FDA goedgekeurde apparaten beschikbaar om pijn te helpen behandelen, van kleine draagbare apparaten die op douchekoppen lijken tot grotere lichtpanelen die zijn ontworpen om grotere delen van het lichaam te behandelen. De wetenschap is duidelijk: wanneer rood en nabij-infrarood licht op het lichaam worden toegepast, is het zeer effectief in het verminderen van ontstekingen en daardoor het verlichten van pijn, vooral in de nek, rug en gewrichten; ook is fotobiomodulatie geweldig voor het verlichten van artritisgerelateerde pijn.

De Centers for Disease Control (CDC) schatten dat ongeveer één op de vijf Amerikaanse volwassenen met een of andere vorm van chronische pijn leeft – dat zijn ongeveer 50 miljoen mensen – waarbij vrouwen, ouderen, werkloze volwassenen, mensen die in armoede leven en Amerikanen op het platteland het meest lijden. De pijn kan tot een aantal slechte resultaten leiden: verloren productiviteit, angst en depressie, opioïdenverslaving en een onbevredigende kwaliteit van leven. Geen wonder dat zoveel mensen zich voor verlichting wenden tot alternatieve behandelingen zoals cannabidiol (CBD), acupunctuur en nu roodlichttherapie.

Sport en rood licht
Over herstel bij sporten schrijft Hallett in haar inleiding bij hoofdstuk 4: Atletisch herstel is een ander gebied waar fotobiomodulatie zijn kracht laat zien. Ontstekingen en spierpijn zijn normale onderdelen van fysieke activiteit en zijn wat je fysieke conditie ook is te verwachten. Vooral de lichamen van professionele atleten hebben het bijzonder zwaar te verduren. Voor degenen die aan de top staan, maar zelfs voor de dagelijkse sportliefhebber, is een snel en volledig herstel de sleutel om weer in actie te komen. Omdat PBM-therapie zo effectief is in het verminderen van pijn en ontstekingen, trekt het veel topsporters aan voor herstel en verlichting, waaronder NHL-hockeyspelers, Olympiërs en NBA-basketbalspelers.

[…]

‘Professionele atleten zweren bij PBM voor herstel. NBA- en NHL-spelers, Olympische sporters en andere kampioenen zijn uitermate positief over lichttherapie, waar ze een deel van hun verbeterde prestaties en algehele gezondheid aan toeschrijven. Maar ook gewone atleten kunnen hiervan profiteren, of u nu een docent bent die van hardlopen houdt, een barista die gewichten heft of een advocaat die zich in het weekend uitleeft tijdens de Zumba-les. Alle lichamen kunnen stijf en pijnlijk worden na een training en een PBM-behandeling voor het hele lichaam met een lichtpaneel of een roodlicht-bed kan pijn en ontstekingen verminderen, je spieren helpen om sneller te herstellen of om je weer op de been krijgen.

Chronische ziekten
Het onderwerp chronische ziekten behandelt Hallett in hoofdstuk 5 van haar boek: ‘Chronische aandoeningen – van dysfunctie van het kaakgewricht (TMJ) en ernstige, langdurige zwelling tot reumatoïde artritis en fibromyalgie – treffen erg veel Amerikanen. Deze aandoeningen kunnen moeilijk te diagnosticeren zijn, en veel mensen kampen vaak jaren met mysterieuze, pijnlijke symptomen voordat ze eindelijk antwoorden krijgen. Zelfs dan kunnen chronische aandoeningen de behandeling weerstaan, met frustratie en pijn als gevolg.

Voor veel van deze aandoeningen zijn ontstekingen de oorzaak. Omdat PBM ontstekingen effectief vermindert, is het logisch dat rood- en nabij-infraroodlichttherapie gunstig is gebleken voor symptoombeheersing.

Is er nog een voordeel van PBM voor chronische aandoeningen? Het is vrij van bijwerkingen, wat niet gezegd kan worden van de meeste andere beschikbare behandelingen voor deze ziekten; de overgrote meerderheid is farmacologisch, dus net als andere medicijnen brengen ze veel aantal risico’s met zich mee. Langdurig gebruik van PBM kan flinke verlichting bieden. Ook kan het doorgaans worden gebruikt in combinatie met medicijnen en andere veranderingen in levensstijl, waarbij het fungeert als een aanvullende therapie.

[…]

Leven met een aandoening zoals lymfoedeem of reumatoïde artritis kan van invloed zijn op iemands vermogen om aan het dagelijks leven deel te nemen. Deze ziekten veroorzaken pijn en vermoeidheid en zijn onvoorspelbaar. Het is moeilijk om te weten hoe je je van de ene op de andere dag zult voelen, waardoor werken, ouderschap en zelfs uit bed komen een probleem kunnen vormen. Met het langetermijn-genezingspotentieel van PBM-therapie kan een vollediger leven binnen handbereik komen.

[…]

‘PBM-therapie biedt een effectieve behandelingsoptie voor chronische aandoeningen, vooral die aandoeningen die moeilijk te behandelen zijn of een farmacologische interventie vereisen. Rood-lichttherapie is pijnvrij, zachtaardig en risicovrij en hoewel het drie tot vijf sessies of langer kan duren voordat u een grote verandering in uw gezondheid begint op te merken, is bij voortgezet gebruik in de loop van de tijd aangetoond dat chronische ziekten opmerkelijk verbeteren en zelfs kunnen genezen.

Wondheling
Over het belangrijke onderwerp wondheling schrijft Hallett in hoofdstuk 7 dat fotobiomodulatie kan worden ingezet voor het versneld herstellen van: Van langzaam en niet-genezende diabeteszweren tot snij- en schaafwonden tot postoperatieve genezing. Er is bewijs uit een groot aantal onderzoeken bij mensen en dieren om het gebruik te ondersteunen van PBM om de wondgenezing te versnellen.

Celproliferatie, verminderde zwelling, verhoogde zuurstof- en bloedstroom, celregeneratie en collageenproductie zijn sleutels tot het wondgenezingsproces en vinden plaats wanneer rood en nabij-infrarood licht op de huid wordt geschenen – daar is veel wetenschap bewijs voor. Op dit moment is er in de VS echter een lage verzekeringsdekking voor dit soort behandelingen, dus het kan moeilijk zijn om wonden met PBM te laten behandelen, afhankelijk van waar je woont, ondanks bewijs van succes.

Waarom is roodlicht-therapie geen onderdeel van ieder ziekenhuis of kliniek? Met duizenden gepubliceerde rapporten en honderden succesvolle klinische onderzoeken bij mensen zou je kunnen denken dat fotobiomodulatie een belangrijke vorm van behandeling zou zijn voor een verscheidenheid aan gezondheidsproblemen in de VS. In plaats daarvan zul je lichttherapie waarschijnlijk vinden in kleine privé-wellnessklinieken (waar al één behandeling prijzig kan zijn), in sommige fysiotherapie- en dermatologiepraktijken en in sommige tandheelkundigeen dierenklinieken.

Bekijk de bronnen bij dit artikel

Bronnen bij Ari Whitten – The ultimate guide to red light therapy
Avci P, Gupta A, Sadasivam M, Vecchio D, Pam Z, Pam N, Hamblin MR. Low-level laser (light) therapy (LLLT) in skin: stimulating, healing, restoring. Semin Cutan Med Surg. 2013 Mar;32(1):41-52. PMID: 24049929; PMCID: PMC4126803.
Lau, T. The effects of low level laser therapy on irradiated cells: a systematic review. energy for Health, Vol 8. PMID: 25653799; PMCID: PMC4291816.
Mester E, Nagylucskay S, Tisza S, Mester A. Stimulation of wound healing by means of laser rays. Part III–Investigation of the effect on immune competent cells. Acta Chirurgica Academiae Scientiarum Hungaricae. 1978 ;19(2):163-170. PMID: 735645.
Mester E, Mester AF, Mester A. The biomedical effects of laser application. Lasers Surg Med. 1985;5(1):31-9. doi: 10.1002/lsm.1900050105. PMID: 3982191.
Kana JS, Hutschenreiter G, Haina D, Waidelich W. Effect of low-power density laser radiation on healing of open skin wounds in rats. Arch Surg. 1981 Mar;116(3):293-6. doi: 10.1001/archsurg.1981.01380150021005. PMID: 7469766.
Kazem Shakouri S, Soleimanpour J, Salekzamani Y, Oskuie MR. Effect of low-level laser therapy on the fracture healing process. Lasers Med Sci. 2010 Jan;25(1):73-7. doi: 10.1007/s10103-009-0670-7. Epub 2009 Apr 28. PMID: 19399356.
Hamblin, M, et al. (2018). Low-level light therapy: Photobiomodulation. Society of Photo-Optical Instrumentation Engineers (SPIE).
Zein R, Selting W, Benedicenti S. Effect of Low-Level Laser Therapy on Bone Regeneration During Osseointegration and Bone Graft. Photomed Laser Surg. 2017 Dec;35(12):649-658. doi: 10.1089/pho.2017.4275. Epub 2017 Jul 21. PMID: 28742438.
Mostafavinia A, Dehdehi L, Ghoreishi SK, Hajihossainlou B, Bayat M. Effect of in vivo low-level laser therapy on bone marrow-derived mesenchymal stem cells in ovariectomy-induced osteoporosis of rats. J Photochem Photobiol B. 2017 Oct;175:29-36. doi: 10.1016/j.jphotobiol.2017.08.021. Epub 2017 Aug 18. PMID: 28846932.
Hegedus B, Viharos L, Gervain M, Gálfi M. The effect of low-level laser in knee osteoarthritis: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Photomed Laser Surg. 2009 Aug;27(4):577-84. doi: 10.1089/pho.2008.2297. PMID: 19530911; PMCID: PMC2957068.
Hamblin, M.R. Can osteoarthritis be treated with light?. Arthritis Res Ther 15, 120 (2013). https://doi.org/10.1186/ar4354
Soleimanpour, H., Gahramani, K., Taheri, R. et al. The effect of low-level laser therapy on knee osteoarthritis: prospective, descriptive study. Lasers Med Sci 29, 1695–1700 (2014). https://doi.org/10.1007/s10103-014-1576-6
Alves, A.C.A., Vieira, R.d.P., Leal-Junior, E.C.P. et al. Effect of low-level laser therapy on the expression of inflammatory mediators and on neutrophils and macrophages in acute joint inflammation. Arthritis Res Ther 15, R116 (2013). https://doi.org/10.1186/ar4296
Liebert A, Krause A, Goonetilleke N, Bicknell B, Kiat H. A Role for Photobiomodulation in the Prevention of Myocardial Ischemic Reperfusion Injury: A Systematic Review and Potential Molecular Mechanisms. Sci Rep. 2017 Feb 9;7:42386. doi: 10.1038/srep42386. PMID: 28181487; PMCID: PMC5299427.
Hentschke VS, Jaenisch RB, Schmeing LA, Cavinato PR, Xavier LL, Dal Lago P. Low-level laser therapy improves the inflammatory profile of rats with heart failure. Lasers Med Sci. 2013 May;28(3):1007-16. doi: 10.1007/s10103-012-1190-4. Epub 2012 Aug 31. PMID: 22936461.
Tuby H, Maltz L, Oron U. Induction of autologous mesenchymal stem cells in the bone marrow by low-level laser therapy has profound beneficial effects on the infarcted rat heart. Lasers Surg Med. 2011 Jul;43(5):401-9. doi: 10.1002/lsm.21063. PMID: 21674545.
Khanna A, Shankar LR, Keelan MH, Kornowski R, Leon M, Moses J, Kipshidze N. Augmentation of the expression of proangiogenic genes in cardiomyocytes with low dose laser irradiation in vitro. Cardiovasc Radiat Med. 1999 Jul-Sep;1(3):265-9. doi: 10.1016/s1522-1865(99)00018-9. PMID: 11272371.
Blatt A, Elbaz-Greener GA, Tuby H, Maltz L, Siman-Tov Y, Ben-Aharon G, Copel L, Eisenberg I, Efrati S, Jonas M, Vered Z, Tal S, Goitein O, Oron U. Low-Level Laser Therapy to the Bone Marrow Reduces Scarring and Improves Heart Function Post-Acute Myocardial Infarction in the Pig. Photomed Laser Surg. 2016 Nov;34(11):516-524. doi: 10.1089/pho.2015.3988. Epub 2016 Jan 7. Erratum in: Photomed Laser Surg. 2017 Dec;35(12 ):710. PMID: 26741110.
Carlos FP, Gradinetti V, Manchini M, de Tarso Camillo de Carvalho P, Silva JA Jr, Girardi ACC, Leal-Junior ECP, Bocalini DS, Vieira S, Antonio EL, Tucci P, Serra AJ. Role of low-level laser therapy on the cardiac remodeling after myocardial infarction: A systematic review of experimental studies. Life Sci. 2016 Apr 15;151:109-114. doi: 10.1016/j.lfs.2016.02.058. Epub 2016 Feb 27. PMID: 26930372.
Manchini MT, Serra AJ, Feliciano Rdos S, Santana ET, Antônio EL, de Tarso Camillo de Carvalho P, Montemor J, Crajoinas RO, Girardi AC, Tucci PJ, Silva JA Jr. Amelioration of cardiac function and activation of anti-inflammatory vasoactive peptides expression in the rat myocardium by low level laser therapy. PLoS One. 2014 Jul 3;9(7):e101270. doi: 10.1371/journal.pone.0101270. PMID: 24991808; PMCID: PMC4081549.
Cotler HB, Chow RT, Hamblin MR, Carroll J. The Use of Low Level Laser Therapy (LLLT) For Musculoskeletal Pain. MOJ Orthop Rheumatol. 2015;2(5):00068. doi: 10.15406/mojor.2015.02.00068. Epub 2015 Jun 9. PMID: 26858986; PMCID: PMC4743666.
Kingsley JD, Demchak T, Mathis R. Low-level laser therapy as a treatment for chronic pain. Front Physiol. 2014 Aug 19;5:306. doi: 10.3389/fphys.2014.00306. PMID: 25191273; PMCID: PMC4137223.
Kingsley JD, Demchak T, Mathis R. Low-level laser therapy as a treatment for chronic pain. Front Physiol. 2014 Aug 19;5:306. doi: 10.3389/fphys.2014.00306. PMID: 25191273; PMCID: PMC4137223.
Roberta T. Chow, Gillian Z. Heller, Les Barnsley, The effect of 300mW, 830nm laser on chronic neck pain: A double-blind, randomized, placebo-controlled study, Pain, Volume 124, Issues 1–2, 2006, Pages 201-210, ISSN 0304-3959,https://doi.org/10.1016/j.pain.2006.05.018.
Kingsley JD, Demchak T, Mathis R. Low-level laser therapy as a treatment for chronic pain. Front Physiol. 2014 Aug 19;5:306. doi: 10.3389/fphys.2014.00306. PMID: 25191273; PMCID: PMC4137223.
Huang Z, Ma J, Chen J, Shen B, Pei F, Kraus VB. The effectiveness of low-level laser therapy for nonspecific chronic low back pain: a systematic review and meta-analysis. Arthritis Res Ther. 2015 Dec 15;17:360. doi: 10.1186/s13075-015-0882-0. PMID: 26667480; PMCID: PMC4704537.
Okuni I, Ushigome N, Harada T, Ohshiro T, Musya Y, Sekiguchi M. Low level laser therapy (lllt) for chronic joint pain of the elbow, wrist and fingers. Laser Ther. 2012 Mar 28;21(1):15-4. doi: 10.5978/islsm.12-OR-04. PMID: 24610977; PMCID: PMC3944593.
Jan M Bjordal, Christian Couppé, Roberta T Chow, Jan Tunér, Elisabeth Anne Ljunggren, A systematic review of low level laser therapy with location-specific doses for pain from chronic joint disorders, Australian Journal of Physiotherapy, Volume 49, Issue 2, 2003, Pages 107-116, ISSN 0004-9514, https://doi.org/10.1016/S0004-9514(14)60127-6.
Ohkuin I, Ushigome N, Harada T, Ohshiro T, Mizutani K, Musya Y, Okada Y, Takahashi H. Low level laser therapy (LLLT) for patients with sacroiliac joint pain. Laser Ther. 2011;20(2):117-21. doi: 10.5978/islsm.20.117. PMID: 24155520; PMCID: PMC3799023.
Arslan H, Doğanay E, Karataş E, Ünlü MA, Ahmed HMA. Effect of Low-level Laser Therapy on Postoperative Pain after Root Canal Retreatment: A Preliminary Placebo-controlled, Triple-blind, Randomized Clinical Trial. J Endod. 2017 Nov;43(11):1765-1769. doi: 10.1016/j.joen.2017.06.028. Epub 2017 Sep 28. PMID: 28967495.
Alayat MS, Elsoudany AM, Ali ME. Efficacy of Multiwave Locked System Laser on Pain and Function in Patients with Chronic Neck Pain: A Randomized Placebo-Controlled Trial. Photomed Laser Surg. 2017 Aug;35(8):450-455. doi: 10.1089/pho.2017.4292. PMID: 28783464.
Dima R, Tieppo Francio V, Towery C, Davani S. Review of Literature on Low-level Laser Therapy Benefits for Nonpharmacological Pain Control in Chronic Pain and Osteoarthritis. Altern Ther Health Med. 2018 Sep;24(5):8-10. PMID: 28987080.
Mimmi Lögdberg-Andersson, Sture Mützell, Åke Hazel, LOW LEVEL LASER THERAPY (LLLT) OF TENDINITIS AND MYOFASCIAL PAINS A RANDOMIZED, DOUBLE-BLIND, CONTROLLED STUDY, LASER THERAPY, 2005, Volume 14, Issue 0_Pilot_Issue_2, Pages 0_79-0_84, Released on J-STAGE April 02, 2011, Online ISSN 1884-7269, Print ISSN 0898-5901, https://doi.org/10.5978/islsm.14.0_79
Kingsley JD, Demchak T, Mathis R. Low-level laser therapy as a treatment for chronic pain. Front Physiol. 2014 Aug 19;5:306. doi: 10.3389/fphys.2014.00306. PMID: 25191273; PMCID: PMC4137223.
Baroni BM, Rodrigues R, Freire BB, Franke Rde A, Geremia JM, Vaz MA. Effect of low-level laser therapy on muscle adaptation to knee extensor eccentric training. Eur J Appl Physiol. 2015 Mar;115(3):639-47. doi: 10.1007/s00421-014-3055-y. Epub 2014 Nov 23. PMID: 25417170.
Corazza AV, Paolillo FR, Groppo FC, Bagnato VS, Caria PH. Phototherapy and resistance training prevent sarcopenia in ovariectomized rats. Lasers Med Sci. 2013 Nov;28(6):1467-74. doi: 10.1007/s10103-012-1251-8. Epub 2013 Jan 10. PMID: 23307440.
de Almeida P, Lopes-Martins RA, De Marchi T, Tomazoni SS, Albertini R, Corrêa JC, Rossi RP, Machado GP, da Silva DP, Bjordal JM, Leal Junior EC. Red (660 nm) and infrared (830 nm) low-level laser therapy in skeletal muscle fatigue in humans: what is better? Lasers Med Sci. 2012 Mar;27(2):453-8. doi: 10.1007/s10103-011-0957-3. Epub 2011 Jul 22. PMID: 21814736; PMCID: PMC3282894.
Rizzi CF, Mauriz JL, Freitas Corrêa DS, Moreira AJ, Zettler CG, Filippin LI, Marroni NP, González-Gallego J. Effects of low-level laser therapy (LLLT) on the nuclear factor (NF)-kappaB signaling pathway in traumatized muscle. Lasers Surg Med. 2006 Aug;38(7):704-13. doi: 10.1002/lsm.20371. PMID: 16799998.
Sene-Fiorese M, Duarte FO, de Aquino Junior AE, Campos RM, Masquio DC, Tock L, de Oliveira Duarte AC, Dâmaso AR, Parizotto NA, Bagnato VS. The potential of phototherapy to reduce body fat, insulin resistance and “metabolic inflexibility” related to obesity in women undergoing weight loss treatment. Lasers Surg Med. 2015 Oct;47(8):634-42. doi: 10.1002/lsm.22395. Epub 2015 Jul 29. PMID: 26220050.

Bronnen bij Mark Sloan – Red light therapy – Miracle medicine 
– Margaret A. Cleaves – Light energy, its physics, physiological action and therapeutic applications
– Leopold Freund – Elements of general radio-therapy for practitioners door
– John Harvey Kellog – Light Therapeutics
Karu T. Primary and secondary mechanisms of action of visible to near-IR radiation on cells. J Photochem Photobiol B, Biol. 1999;49(1):1-17.
De freitas LF, Hamblin MR. Proposed Mechanisms of Photobiomodulation or Low-Level Light Therapy. IEEE J Sel Top Quantum Electron. 2016;22(3).
Oxidative Phosphorylation: Definition, Steps & Products. Study.com.
Kilmartin JV. The Bohr effect of human hemoglobin. Trends in Bio. Sci. 1977;2(11):247-249.
Tyuma I. The Bohr effect and the Haldane effect in human hemoglobin. Jpn J Physiol. 1984;34(2):205-16.
Poyart CF, Bursaux E. [Current conception of the Bohr effect]. Poumon Coeur. 1975;31(4):173-7.
Frangez I, Cankar K, Ban frangez H, Smrke DM. The effect of LED on blood microcirculation during chronic wound healing in diabetic and non-diabetic patients-a prospective, double-blind randomized study. Lasers Med Sci. 2017;32(4):887-894.
Podogrodzki J, Lebiedowski M, Szalecki M, Kępa I, Syczewska M, Jóźwiak S. [Impact of low level laser therapy on skin blood flow]. Dev Period Med. 2016;20(1):40-6.
Fouda AA, Refai H, Mohammed NH. Low level laser therapy versus pulsed electromagnetic field for inactivation of myofascial trigger points. A J Res Comm. 2013; 1(3):68-78.
Andre ES, Dalmarco EM, Gomes LEA. The brain-derived neurotrophic factor nerve growth factor, neurotrophin-3, and induced nitric oxide synthase expression after low-level laser therapy in an axonotmesis experimental model. Photomed laser surg. 2012; 30(11):1-6.
Yeager RL, Lim J, Millsap DS, et al. 670 nanometer light treatment attenuates dioxin toxicity in the developing chick embryo. J Biochem Mol Toxicol. 2006;20(6):271-8.
Lim J, Sanders RA, Yeager RL, et al. Attenuation of TCDD-induced oxidative stress by 670 nm photobiomodulation in developmental chicken kidney. J Biochem Mol Toxicol. 2008;22(4):230-9.
‘Silva macedo R, Peres leal M, Braga TT, et al. Photobiomodulation Therapy Decreases Oxidative Stress in the Lung Tissue after Formaldehyde Exposure: Role of Oxidant/Antioxidant Enzymes. Mediators Inflamm. 2016;2016:9303126.
Dos santos SA, Serra AJ, Stancker TG, et al. Effects of Photobiomodulation Therapy on Oxidative Stress in Muscle Injury Animal Models: A Systematic Review. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:5273403.
Hamblin MR. Mechanisms and applications of the anti-inflammatory effects of photobiomodulation. AIMS Biophys. 2017;4(3):337-361.
Denadai AS, Aydos RD, Silva IS, et al. Acute effects of low-level laser therapy (660 nm) on oxidative stress levels in diabetic rats with skin wounds. J Exp Ther Oncol. 2017;11(2):85-89.

Bronnen bij Stephanie Hallett – Healing with red light therapy
Lane, N. Power games. Nature 443, 901–903 (2006). https://doi.org/10.1038/443901a
Gross AR, Goldsmith C, Hoving JL, Haines T, Peloso P, Aker P, Santaguida P, Myers C; Cervical Overview Group. Conservative management of mechanical neck disorders: a systematic review. J Rheumatol. 2007 May;34(5):1083-102. Epub 2007 Jan 15. PMID: 17295434.
Chow, R. Efficacy of low-level laser therapy in the management of neck pain: a systematic review and meta-analysis of randomised placebo or active-treatment controlled trials volume 374, issue 9705, P1897-1908, (2009); https://doi.org/10.1016/S0140-6736(09)61522-1
R. C. Mosca, A. A. Ong, O. Albasha, K. Bass, and P. Arany, “Photobiomodulation Therapy for Wound Care: A Potent, Noninvasive, Photoceutical Approach.” Advances in Skin & Wound Care 32, no. 4 (April 2019): 157–167, https://doi.org/10.1097/01.ASW.0000553600.97572.d2.